GELECEK ONU PLANLAYANINDIR Yıl sonu başlangıçları geçmiş muhasebesi ve gelecek planları için önemli bir dönemdir. İl Planlama Uzmanı Erdinç Karaköse ile birlikte biz de öyle yaptık. ETV’deki canlı yayın programlarında yaklaşık bir aydır resmi verilerle Manisa’nın fotoğrafını çektik. Ve bir soru ortaya attık. “Manisa Gelişiyor mu?” *** Son programda ise Manisa’nın sanayi üretimini masaya yatırdık. Gelişmiş dünya 1800’lü yılların sonlarında sanayileşme devrimini yaptı. Türkiye ve Manisa kalkan bu gemiye 100 yıl geriden, yani ancak 1900’lerin sonlarında binebildi. 5 KİŞİDEN BİRİ SANAYİ ÇALIŞANI  Manisa Cumhuriyetin ilk yıllarında sadece tarıma dayalı alet vb. basit imalatların yapılabildiği bir şehirdi. Soma’da maden çıkaran 5 işletmede çalışan 60 kişi, on ve üzerinde istihdamın olduğu yegâne kuruluşlardı. *** Veriler bize gösteriyor ki 2000’li yılların başı Manisa için adeta milat niteliğinde. Manisa merkezde sanayi çalışan sayısı 20-24 bin kişi seviyesinde. Bu rakam bugün Muradiye Organize Sanayi Bölgesi’ndeki 10 bin kişiyi de eklediğimizde 80 bine ulaştı. *** Uzun yıllar perspektifinden bakıldığında sanayideki istihdam artışı muhteşem. Diğer veriler de öyle. Manisa 2022 yılı sonu itibariyle Türkiye’de en çok sanayi üretimi yapan 8. il. İhracat bakımından 8.  istihdamda 11. sıradayız. Gayri safi milli hasıla büyüklük sıralamasında 12’ciyiz ama beraberinde kişi başına düşen milli gelirde 15.’yiz.    *** Sanayinin toplam istihdam içindeki payı gerçekten çok büyük. Şöyle de izah edebilir; Manisa merkezde yaşayan tüm yaşlı ve çocuklar da dâhil sokakta gördüğünüz her beş kişiden biri, sanayi üretimine katılıyor. Bunda küçük sanayi veya 10 kişinin altında istihdam yapan işletme veya atölye çalışanları yok. MANİSA BÜYÜYOR Buradan da görüleceği gibi son 20 yılda Manisa Merkez sanayi üretimi ile birlikte büyük bir cazibe merkezi olmuş. İl geneli nüfusu her ne kadar büyük artışlar göstermemiş olsa da il içi adres değişiklik oranı çok yüksek. Peki bu sanayi üretimindeki baş döndürücü artış Manisa’da neyi, ne kadar değiştirmiş? İşte zurnanın zırt dediği nokta burası. Manisa sanayileşmede gösterdiği başarılı performansı, kentleşme ve kentlileşmede de ortaya koyabilmiş mi? Acaba sosyo-ekonomik gelişmişlik yani refah seviyesi ne kadar artmış? MANİSA ZENGİNLEŞMİYOR Sosyo-ekonomik gelişmişlik bakımından Yunusemre, Türkiye’de 68, Şehzadeler 164. sırada. İl geneli açısından bakıldığı ise 81 il arasında 24. sıradayız. Banka mevduatları ve gelir servet ediniminde 53, konut endeksinde 50’nciyiz. 2022 yılında Türkiye %5,6 oranında büyürken, Manisa’da eksi büyüme kaydedilmiş. Görülüyor ki Manisa’nın sanayi üretiminde 8, tarımsal üretimde Türkiye 6’cısı olması daha fazla refah anlamına gelmemiş. Paranın kazanıldığı yer kadar, harcanıldığı yer olabilmek meğer çok daha fazla anlam ifade ediyormuş. Yani turizm ve hizmetler sektörlerinde çok gerideyiz. *** Zaten bu yüzden organize sanayideki fabrika sahipleri, üst düzey yöneticiler, hatta beyaz yakalılar Manisa yerine İzmir’de yaşıyor. Üniversitede de durum aynı. Öğrencisinden tutun araştırma görevlisi ve hocalara kadar hepsi öyle. Yani Manisa’da üretip kazanıyorlar ama İzmir’de harcıyorlar. Dahası Manisalılar da gerek seçenek çokluğu, gerekse aynı ürünü daha ucuza temin edebildikleri için harcamak için İzmir’i seçiyor. Erdinç Karaköse’ye göre aslında kriz gibi görünen bu durum akıllı bazı planlamalar ile fırsata dönüşebilir.  ÇELİŞİK VERİLER BİZE NE SÖYLÜYOR? Sonuç 1: Birbiriyle çelişen işte bu veriler; Manisa’nın sanayideki planlama başarısını kentleşme ve kentlileşmede ortaya koyamadığını gösteriyor. Sonuç 2: Sanayide kolay iş bulunabiliyor olması, tarımda toprakların zaten bereketli ve yüksek verimli oluşu; kişisel gelişim ve eğitime verilen önemin azalması gibi bir sonuç ortaya çıkardı. Bu yüzden Manisa’nın IQ seviyesi Türkiye ortalamasının altında.  Sonuç 3: Dar, hava ve güneş almayan daha çok dikey mimari yapıdaki konutlarda yaşıyor Manisalılar. Üstelik bunlar çok pahalı konutlar. Başta otopark ve estetik olmak üzere her şey sorun. Geniş, ferah ve büyük mağaza, dükkan ve restoranların olduğu söylenebilir mi? *** Askeriyede yemin töreninin olduğu gün otellerde yer bulunamıyor. Asker aileleri bile konaklamak için İzmir’e gidiyor. Bu şehirde turizm ve hizmetler sektörü nasıl gelişebilir ve nasıl paranın harcanıldığı bir yer olabiliriz? NE PLANLADIK Kİ NE BEKLİYORUZ? Sonuç 4: Canlı yayın programın sonunda Erdinç Karaköse Manisa’nın ne yaşadığını şu cümleyle ifade etti. “Gelecek onu planlayanlarındır.” Gelelim yazımın başında ortaya koyduğum soruya. “Manisa büyüyor mu?” sorusuna Erdinç Karaköse ile birlikte bulabildiğimiz işte o cevap; Manisa üretmeyi ve buna bağlı büyümeyi başarmış, ancak yeterince planlanamadığı için bugün potansiyellerinden dolayı hak ettiği sosyo-ekonomik gelişmişlik, refah ve zenginlik seviyesine ulaşamamış bir şehir. Ve planlama Uzmanı Karaköse’den bir uyarı; “Böyle devam ederse, ileriye koşmak bir yana, korkarım tek avantajımız olan üretim değerlerinde de gerileyişimiz kaçınılmaz olacak. Hoşumuza gitmeyecek sinyaller var.  Tarımda gerileme başladı bile. Önceden birinciydik, şimdi altıncıyız. Her alanda yeni bir plan, yeni bir vizyon ortaya koyabilmeliyiz.”