Toplumumuzda sıkça kullanılan, çeşitli amaçlarla evimizden eksik etmediğimiz bitki çaylarına hadi gelin daha yakından bakalım. Araştırmalara göre dünya nüfusunun yaklaşık %80‘i tedavi için bitkileri kullanmaktadır. Bazı bitkilerin yaprakları, meyveleri ve çiçekleri çay olarak kullanılabilir. Bunu kimi zaman toplayıp kurutarak kullanırız, kimi zaman ise toz haline getirilmiş poşetlenmiş paketler halinde. *** Yapılan çalışmalar bitkilerin şeker dengesini sağladığı, tokluk hissi verdiği, tansiyonu düzenlediği, karaciğeri desteklediği gibi birçok faydasını göstermektedir. İçerdikleri bileşenler nedeniyle sağlıklı kabul ettiğimiz bitki çayları özellikle bilinçsiz tüketildiğinde ya da aşırı alındığında istemediğimiz durumlarla da karşılaşabiliriz. Bu durumlarda zehirlenme, hormon dengesizlikleri ya da organ harabiyeti gibi kötü durumlara yol açabileceği de kesinlikle unutulmamalıdır. *** Bitki toplandıktan sonra sadece dış görünüşüne bakılarak tüketimi de yaygın yapılan bir hatadır. Tıbbi bitki dediğimiz, tedavi amaçlı kullanılan bitkilerin görünüşü aynı dahi olsa alt türleri birbirinden farklı olabilir. Tedavi olmanın aksine zarar görmemek adına bitkinin iyi teşhis edilmesi önemlidir. Bitkiler tedavi özelliklerini genellikle 1 yıl muhafaza eder. Süresi geçen bitkiler kullanılmamalıdır. Erken toplama, aşırı toplama, kontrolsüz toplama gibi durumlarda bitkilerin faydasını etkileyen diğer faktörlerdir. Tüm bunlardan dolayı güvenilir kaynaklardan temin etmek oldukça önemlidir. *** Bitkisel ürünlerinde yan etkileri, ilaç‐besin, ilaç‐ilaç etkileşimleri bilinmeli, uygun hastalarda kullanılmalıdır. *** Şimdi gelin sık kullandığımız bitki çaylarını teker teker ele alalım ve hangisinin neye faydalı olduğuna bir bakalım. Adaçayı; hazımsızlık, ağız ve boğaz enfeksiyonları Anason çayı; hazımsızlık, gaz şikâyetleri, bulantı hissinin bastırılması, solunum sistemi rahatsızlıkları, emziren annelerde süt arttırıcı, sütü emen bebeklerde ise gaz sancılarının giderilmesine yardımcı Biberiye; kabızlık, safra kesesi rahatsızlıkları, şişkinlik hissi, idrar yolu antiseptiği ve idrar söktürücü Civan Perçemi; hazımsızlık, hafif spazm ve gaz şikâyetleri, adet dönemlerinde sancı ve ağrıyı hafifletme, vücuttaki ödemin boşaltılmasına yardımcı… Kan sulandırıcı etkisi bulunmaktadır. Bu bakımdan kan sulandırıcı ilaç kullananların dikkat etmesi gerekir. Ekinezya; soğuk algınlığı ve üst solunum yolu hastalıkları Enginar Yaprağı; iştah açıcı, idrar ve safra söktürücü, karaciğer koruyucu, afrodizyak Goji; yaşlanma karşıtı, bağışıklık sistemi düzenleyici Ihlamur; Soğuk algınlığı semptomlarında etkili, öksürük yatıştırıcı, idrar söktürücü Lavanta; gerginlik, endişe ve uyku sorunları, hazımsızlık, iştah kaybı, safra salgısını ve akışını artırıcı, gaz giderici, sinirsel kaynaklı mide ve bağırsak rahatsızlıklarında, sinirsel kaynaklı yüksek tansiyonun kontrolünde etkili, öğrencilerde öğrenmeyi arttırıcı (lavanta kokusu) Mate; zihinsel ve fiziksel yorgunlukta vücutta uyarıcı etki… Kafein içeriği gerginlik, çarpıntı yapabilir, tansiyonu yükseltebilir, ülser hastalarında mide asitliğini artırarak rahatsızlığa yol açabilir. Hayıt; içki sersemliği, mide ve bağırsak gazları, ateş ve kabızlığa karşı, adet söktürücü, kısa menstruasyon dönemlerinin düzeltilmesi, adet düzensizlikleri Melisa –Oğulotu; hafif yatıştırıcı, sinirsel kaynaklı uyku sorunları, mide ve bağırsak şikayetleri Papatya; mide-bağırsak sistemi spazmları, hazımsızlık, şişkinlik, yatıştırıcı ve kas gevşetici, rahat uyku Rezene; gaz ve spazm giderici, emziren annelerde süt arttırıcı, göz kapağında meydana gelen iltihaplar (pamukla çayının dışardan uygulanması ile) Rooibos; antioksidan, yatıştırıcı, yaşlanmanın etkilerine ve kalp hastalıklarına karşı koruyucu etki Yeşil Çay; kuvvetli antioksidan, ödemin boşaltılması, diş çürümeleri (gargara şeklinde),yağ yakıcı Kafeinin uyarıcı etkisinden yararlanmak için 3-5 dakika demlendikten sonra içilir. Eğer çay 10 dakikadan fazla demlenirse kafeinin uyarıcı etkisi kaybolmaktadır. Kafein açısından riskler mate çayında belirtilmiştir. Beyaz Çay; yeşil çaya benzer, toplanan çay yaprakları işlenirken çok az okside olduğundan, yeşil çaya oranla daha fazla antioksidan Gül Tomurcuğu; adet dönemi ağrılarının hafiflemesi, rahatlatıcı, idrar yolu enfeksiyonlarını engelleme Kiraz Sapı; güçlü bir antioksidan, suyun vücuttan toksinlerle beraber hızlı bir şekilde atılması, böbreklerin temizlenmesi, idrar yolu enfeksiyonları Moringa; kronik hastalıkları önleme, vücuttaki iltihaplanmayı azaltma, sindirimi iyileştirme, kansere karşı koruyucu, bağışıklığı artırma, Alzheimer hastalığına karşı koruyucu Funda Yaprağı; idrar söktürücü ve ödem attırıcı… Uzun süreli ve yüksek dozlarda kullanımda böbrek ve kalp üzerinde zararlı etkilere sahiptir. Bağırsak tembelliğine neden olabilmektedir Kekik; bağışıklığı attırma, bronşit ve astım tedavisi, idrar söktürücü, ağız kokusunu geçirici, mideyi rahatlatmaya yardımcı, romatizma, kas ağrıları, Kolesterolü düşürücü Karahindiba; şeker hastalığında insülin direncini azaltıcı, karaciğerde hepatit virüsünü baskılayıcı ve ödem çözücü özelliği, Karaciğer fonksiyonlarını destekleme ve onarma, sindirim kolaylaştırıcı Sinameki; kabızlık… Sık ve uzun kullanımı bağırsakta tahriş, bağırsak tembelliğine neden olmaktadır. İlaçlara etkileşime girerek etkinliğini gereğinden fazla arttırabilir ya da azaltabilir.