Türkiye’de gıda fiyatları TÜİK verilerine göre son bir yılda %92,4 oranında artış gösterdi. Ancak, gıda fiyatları sadece Türkiye’de artmıyor. Birleşmiş Milletler’den yapılan açıklamaya göre, ‘küresel gıda fiyatları son 10 yılın en yüksek seviyesine’ ulaştı. Ülkemizde, küresel gıda fiyatlarındaki artışın üzerinde bir artışın yaşanmasının ve küresel gıda fiyatlarından ayrışmasının nedenleri neler? *** Türkiye, ekilebilir arazi büyüklüğü bakımından, ülkemiz tarımsal üretime uygun topraklarını maalesef giderek kaybediyor. Örneğin, ekilebilir fakat değerlendirilemeyen tarım arazilerinin büyüklüğü, neredeyse Sivas ilinin büyüklüğü kadar. Ayrıca, atıl durumdaki hazine arazilerinin de tarımsal üretime uygun hale getirilmesi mümkün. GIDA FİYATLARINDAKİ ARTIŞIN NEDENİ NE? Tarımsal üretimde tükettiğimiz gübrelerin yaklaşık 1/3’ünü ve gübre hammaddelerinin yaklaşık yüzde 95’ini ithal etmemiz nedeniyle gübre fiyatları döviz kurlarına bağlı olarak artıyor. İthal girdiye bağlı üretim yapılan temel girdilerinden olan tohum, ilaç ve mazot için de benzer maliyet artışları söz konusu. *** Tarımdaki üretici fiyatlarındaki artış nedeniyle, tarımsal ürün fiyatlarındaki artışın, ortalama enflasyon oranının üzerine çıktığını görüyoruz. Halkın cebini en çok yakan fiyatların, taze sebze, meyve, süt ve et ürünleri gibi temel gıda maddelerinin tüketimi ile ilgili olduğunu biliyoruz. Gıda fiyatlarındaki fahiş artışları sadece üretici enflasyonundaki artışlar ile açıklamak yeterli değildir. *** Üreticiden, nihai tüketiciye kadar işleyen tedarik zincirinde, yaş sebze ve meyvede kayıp oranı yaklaşık % 30 seviyesinde. Üretici, kooperatif şeklinde üretim ve dağıtım süreçlerini içine alan faaliyetlerini kooperatifleşme yolu ile kontrol altına alamadığı için, tarımsal üretimden sağlanan nihai karın aslan payını, aracılar ve perakende zincir marketleri alıyor. *** Hükümet, zincir marketleri soruşturma altına alarak, Rekabet Kurulu tarafından denetlenen 5 zincir market ve bir tedarikçiye toplamda 2.7 milyar lira ceza kesti. Zincir marketlerin perakende ciroları ise sürekli artıyor. Cari fiyatlarla perakende ciro 2022 yılı Eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 130,8 arttı. Aynı ayda gıda, içecek ve tütün satışları ise, yüzde 120,4 arttı. Gıda sistemi, birkaç markete terk edilmiş durumda. Her sokakta neredeyse her bir zincir marketin birer mini marketi var. GIDA FİYATLARINDAKİ ARTIŞLARLA NASIL MÜCADELE EDİLEBİLİR? Yerli tohum, milli gübre ve ilaç sanayinin gelişmesi için güçlü devlet destekli politikaların geliştirilmesi, orta ve uzun vadede ülkemizdeki tarımın temel girdi maliyetlerindeki artışların önüne geçebilir. Önemli tarımsal girdi maliyetlerini oluşturan kalemlerde, dışa bağımlılığın azaltılması, nihai hedef olmalıdır. *** Hazine arazilerinin tarımsal üretime kazandırılması amacıyla, teşvikler sağlanmalı, yaşlanan tarım kesimindeki nüfusun gençleşmesi sağlanmalıdır. *** Çiftçimiz, damlama sulama gibi tasarruflu su kullanımı, bilinçli gübre ve ilaç kullanımı gibi konularda ve tercihlerinde devlet tarafından yönlendirilmeli ve teşvik edilmelidir. Kooperatifçilik yaygınlaştırılmalıdır. *** Hükümet, nihayet kısa vadede gerekli gördüğü tarımsal ürünlerin ve işlenmiş gıdaların ihracatında kısıtlamalar getirmelidir. Uluslararası ticaret üzerinde hükümet kontrollerinin piyasa ekonomisinin temel mantığı ile çatıştığını biliyoruz. Ancak, halkımızın daha ucuz fiyatlarla gıda ürünlerine ulaşması için, kısa vadeli fiyat artışlarını önleyici tedbirlerin alınması gıda enflasyonunun ateşinin düşürülmesine önemli bir katkı sağlayacaktır.